เดิมเรียกว่า "เมืองพระบาง" สันนิษฐานว่า ตั้งขึ้นในสมัยสุโขทัยโดยมีฐานะเป็นเมืองหน้าด่านสำคัญในการสงครามมาโดยตลอด โดยเหตุที่ตัวเมืองตั้งอยู่บนฝั่งตะวันตกของแม่น้ำเจ้าพระยา แสงอาทิตย์ในยามเช้าส่องเข้าหน้าเมืองตลอดเวลา จึงถูกเรียกว่า "เมืองชอนตะวัน" แต่ภายหลังได้เปลี่ยนชื่อเป็น "นครสวรรค์" นอกจากนี้ยังมีชื่อที่รู้จักกันแพร่หลายอีกชื่อหนึ่ง คือ ปากน้ำโพ ซึ่งสันนิษฐานว่า อาจมาจากคำว่า ปากน้ำโผล่
เพราะพ่อค้าที่ล่องเรือแพจากลำน้ำปิง วัง ยม น่าน ทางเหนือจะมาโผล่ที่ต้นแม่น้ำเจ้าพระยาจังหวัดนครสวรรค์ หรือ เป็นเพราะมีต้นโพธิ์ใหญ่อยู่ตรงปากแม่น้ำ จึงตั้งชื่อตามต้นโพธิ์ว่าปากน้ำโพก็ได้ ในสมัยรัชกาลที่ 5 ได้ทรงจัดตั้งมณฑลนครสวรรค์ โดยรวมเอาหัวเมืองทางแม่น้ำเจ้าพระยาตอนเหนือ ถึงแม่น้ำปิงเข้าไว้ด้วยกัน 8 เมือง คือ ชัยนาท สรรคบุรี มโนรมย์ อุทัยธานี พยุหะคีรี นครสวรรค์ กำแพงเพชร และ ตาก
ภายหลังเมื่อเกิดการเปลี่ยนแปลงการปกครองเป็นระบอบประชาธิปไตย พ.ศ. 2475 นครสวรรค์จึงมีฐานะเป็นจังหวัดหนึ่งของประเทศครับ ทิศเหนือ ติดต่อกับ จังหวัดกำแพงเพชร และ พิจิตร ทิศใต้ ติดต่อกับ จังหวัดอุทัยธานี สิงห์บุรี ชัยนาท ลพบุรี ทิศตะวันตก ติดต่อกับ จังหวัดตาก และ อุทัยธานี ทิศตะวันนออก ติดต่อกับ จังหวัดเพชรบูรณ์ จังหวัดนครสวรรค์มีพื้นที่ 9,597.7 ตารางกิโลเมตร ภูมิประเทศเป็นที่ราบลุ่มริมฝั่งแม่น้ำ มีป่าไม้อยู่ทางทิศตะวันตกและทิศตะวันออก แบ่งการปกครองออกเป็น 12 อำเภอ และ 1 กิ่งอำเภอ คือ อำเภอเมืองนครสวรรค์ อำเภอลาดยาว อำเภอตาคลี อำเภอชุมแสง อำเภอบรรพตพิสัย อำเภอท่าตะโก อำเภอ พยุหะคีรี อำเภอไพศาล อำเภอหนองบัว อำเภอตากฟ้า อำเภอโกรกพระ อำเภอเก้าเลี้ยวและ กิ่งอำเภอแม่วงก์