Abhidhamma is the third great division of the Pitaka. It is a huge collection of systematically arranged, tabulated and classified doctrines of the Buddha, representing the quintessence of his Teaching. Abhidhamma, the Higher Teaching of the Buddha.

เมื่อประมาณปี พ.ศ 900 เศษ มีพระเถระผู้มีความรู้ความสามารถแตกฉานในพระไตรปิฏกท่านหนึ่งมีนามว่า "พระอนุรุทธเถระ" เป็นชาวเมืองกาวิลกัญจิ แขวงเมืองมัทราชทางทิศใต้ของอินเดีย ท่านได้มาศึกษาพระอภิธรรมพระอภิธรรมอยู่ที่เมืองอนุราธบุรี สำนักวัดตุมูลโสมาราม ประเทศลังกา มีความสันทัดจัดเจนแตกฉานมาก ท่านได้อาศัยบาลี อรรถกถา ฎีกา และอนุฎีกา อันเป็นหลักสำคัญ แล้วรวบรวมร้อยกรองย่อความมาจากพระอภิธรรมปิฎก ซึ่งเป็นคัมภีร์ที่สำคัญที่สุดของพระพุทธศาสนา มีเนื้อหาที่ว่าด้วยเรื่องของชีวิตอันลึกซึ้งละเอียดลออพิสดารเป็นอย่างยิ่ง ทั้งยากแก่การที่จะศึกษา และยากที่จะอธิบายให้บังเกิดความเข้าใจ ท่านได้อุตส่าห์พยายามย่อคัมภีร์อันแสนที่จะลุ่มลึกนี้ โดยแยกแยะลำดับเรื่องออกมาให้ง่ายต่อการศึกษาจดจำ ชื่อว่า "อภิธรรมมัตถสังคหะ" เพื่อหวังประโยชน์อันไพศาลที่ประชาชนจะได้รับจากวิทยาการ อันหาค่ามิได้นี้ด้วยดวงจิตที่เต็มไปด้วยความกรุณา

โดยสรุป พระอนุรุทธเถระได้รจนาอภิธรรมมัตถสังคหะ จากคัมภีร์พระอภิธรรมปิฏกทั้ง 7 คัมภีร์ ออกมาเป็นอีกคัมภีร์หนึ่ง เพื่อให้ผู้ศึกษาบังเกิดความเข้าใจได้ไม่สับสน โดยเรียงลำดับจากง่ายไปหายาก โดยสาระ พระอภิธรรมทั้ง 7 คัมภีร์ กับพระอภิธรรมมัตถสังคหะ มิได้มีเนื้อความใดแตกต่างกันเลยแม้แต่น้อย ไม่ว่าจะเป็นองค์ธรรม หรือตัวเลขมากมายที่บังคับควบคุมเอาไว้ ไม่ให้กระจัดกระจายเลอะเลือน

พระอนุรุทธเถระรจนาพระอภิธรรมมัตถสังคหะ ออกเป็น 9 ปริจเฉทด้วยกัน คือ

• ปริจเฉทที่ ๑ จิตตสังคหวิภาค
• ปริจเฉทที่ ๒ เ่จตสิกสังคหวิภาค
• ปริจเฉทที่ ๓ ปกิณณกสังคหวิภาค
• ปริจเฉทที่ ๔ วิถีสังคหวิภาค
• ปริจเฉทที่ ๕ วิถีมุตตสังคหวิภาค
• ปริจเฉทที่ ๖ รูปสังคหวิภาค
• ปริจเฉทที่ ๗ สมุจจยสังคหวิภาค
• ปริจเฉทที่ ๘ ปัจจยสังคหวิภาค
• ปริจเฉทที่ ๙ กัมมัฏฐานสังคหวิภาค